Panca Prasadha, Karaton Sunda nu Tanggoh 8 Abad

“KARATON Sri Bima Pun­ta Na­rayana Madura Suradipati  nu ogé disebut Panca Prasadha jeung kakoncara  ku jujuluk Pakwan Pa­djadjaran (karaton nu ngajajar) nga­­degna lila pisan, kurang leuwih 800 taun,” ceuk Agus Aris Munandar, ar­kéolog ti Fakultas Ilmu Budaya Uni­­versitas Indonesia (FIB UI) nu ogé pupuhu Simpay (Paguyuban Guar Sunda) dina salahsahiji maka­lahna.

Agus nyindekkeun kitu téh du­masar naskah Koropak 406 (nomer keur nandaan naskah kuno), Carita Parahyangan (CP) jeung dumasar pamanggih jenatna Saléh Dana­sas­mita. “Ceuk Koropak 406, Rakéan Darmasiksa, raja di Sunda abad ka-11, nempatan Kraton Sri Bima Punta Narayana Madura, karaton nu kung­si ditempatan ku raja-raja Sun­da sa­méméhna,” pokna.

Ceuk Saléh Danasasmita, Ra­kéan Darmasiksa téh nu disebut-se­but dina CP jeung Koropak 406  taya lian ti Sri Jayabhupati nu nyieun prasasti Cibadak nu titimangsana taun 952 Saka (1030 Maséhi). Sa­kurang-sakurangna Saléh Dana­sas­mita ngasongkeun dua alesan pang­na nyindekeun Darmasiksa  téh Pra­bu Jayabhupati.

CP ngabéwarakeun, Darmasik­sa téh hiji-hijina raja titisan Wisnu. Ieu luyu jeung prasasti Cibadak, ge­lar Jayabhupati  nuduhkeun nu ma­­kéna titisan Wisnu.  Masih ceuk CP, Darmasiksa téh nu nyieun Bina­yapanti (tempat atikan), nu ngaja­di­keun parakabuyutan, prasasti Ciba­dak marélékeun Jayabhupati netepkeun tepek (tempat kagiatan aga­ma).

Ti jaman iraha karaton Sri Bima Punta Narayana Madura Suradipati  nga­degna? ”Sacara logika wae, ieu karaton kudu leuwih kolot batan ja­man Dar­masiksa, luluhur Sri Baduga Ma­haraja,” ceuk Agus Aris Munandar nu kiwari keur nyucruk titinggal sa­jarah di Sindangbarang Kabupatén Bogor.

Koropak 406 mertélakeun karaton Sri Bima Punta Narayana Ma­dura Suradipati  diadegkeun ku Bu­jangga Sédamanah, diurut kadaton Bagawat Sunda Mayajati nu dita­lukeun ku Bagawat Angga Brama. Ma­yajati satékah polah ngarebut karaton anyar, ngan bisa diperuh­keun ku Maharaja Trarusbawa, anak Bagawat Angga Brama.

Ku Trarusbawa, Mayajati di­bu­ang ka hiji pasir, sangka bisa moksa (asup ka surga ku cara ngahyang). Saterusna Trarusbawa nempatan karaton Sri Bima Punta Narayana Ma­dura Suradipati. …Dina urut ka­datwa(n), ku Bujangga Sedamanah ngar­an Sri Kadatwa(n) Bima Punta Narajana Madura Suradipati. A(ng)­geus  ta tuluy diprekbokta ku Ma­ha­raja Trarusbawa deung Bujangga Se­damanah (Kropak 406, 29a).

Ku kituna, ceuk Agus Aris Mu­nandar, awal pangwangunan karaton Sri Bima Punta Narayana Ma­dura Suradipati, jaman pamaréntahan Trarusbawa nu dina CP disebut Tarusbawa. Kira-kirana iraha dia­deg­­keunana éta karaton? Agus Aris Munandar neueulkeun deui pa­mang­­gihna ka nu diasongkeun ku Sa­léh Danasasmita.

Saleh Danasasmita nyebutkeun jaman Sanjaya, mantuna Trarus­ba­wa, nu jumeneng dina abad ka-8 (pia­gem Canggal taun 732 Masehi), Pakwan Padjdjaran téh geus aya,  kacindekanana Pakwan Padjadjaran  geus aya sakurang-kurangna di­na munggaran (awal) abad ka-8. “Ieu alesan asup akal,” ceuk Aris Agus Munandar.

Karaton Sri Bima Punta Nara­yana Madura Suradipati, ceuk Aris Agus Munandar, jaman pusat pama­réntahan tatar Sunda di Galuh, henteu dipaké, ngan masih kénéh aya. Karék abad ka-11, ku Darmasiksa ata­wa Jayabhupati ditempatan deui, malah sakumaha nu disebutkeun di­na naskah Kropak 406, dilegaan. 

Abad ka-14 tepi ka abad ka-15 henteu digunakeun, lantaran puseur karajaan dipindahkeun ka Kawali.  Jaman Sri Baduga Maharaja (1482-1521 M), puseur karajaan dipindah­keun deui, ti Kawali ka Pakwan Pa­djadjaran sarta karaton Sri Bima Pun­ta Narayana Madura Suradipati ditempatan deui tepi ka Pakwan Pa­djadjaran kubra (pertengahan abad ka-16).

Aris Agus Munandar nyebutkeun umur  karaton Sri Bima Punta Nara­yana Madura Suradipati nu ngahontal 800 taun sarta tempatna angger kaasup luar biasa. Ieu karaton tetep ngadeg ti mimiti asupna pangaruh Hindu-Budha di Tatar Sunda (munggaran abad ka-8) tepi ka pertengahan abad ka-16. “Karaton-karaton Hindu-Budha séjénna mah henteu kitu,” pokna.

Karaton Mataram Kuno (Me­dang), upamana, sababaraha kali pin­dah, sarta umurna ngan kurang leuwih 200 taun. Malah lokasi karatonna ogé tacan bisa dipastikeun di mana-manana. Kutharaja Singhasa­ri, umurna antara 1222 M tepi ka 1292, kurang ti saabad. Pon kitu deui karaton Majapahit, umurna kira-kira 150 taun.

Ari sésa-sésa karaton Sri Bima Punta Narayana Madura Suradipati mah tepi ka munggaran abad ka-18 ogé masih keneh kapanggih, waktu Belanda ngalalana ka pakampungan kiduleun Batavia (Jakarta). “Lokasi karaton Sri Bima Punta Narayana Madura Suradipati luyu jeung konsép bhupariksa dumasar ajaran Hindu,” ceuk Aris Agus Munandar.

Karaton Sri Bima Punta Na­ra­ya­na Madura Suradipati diapit ku dua walungan, Ci Haliwung jeung Ci Sa­dané, jeung deukeut gunung lambang Mahaméru, Gunung Salak. “Sa­lila 800 taun tacan kungsi dika­wasa ku musuh, najan puseur karajaan geus henteu di dinya ogé,” ceuk Aris Agus Munandar.

Karek taun 1579,  karaton Sri Bi­ma Punta Narayana Madura Su­radipati direbut sarta diancurleburkeun ku pasukan Banten, nu dibantuan ku Cirebon jeung Demak. Rajana, Tohaan, kapaksa ningalkeun tempat nu diwariskeun ku luluhurna. “Ahir­na, lalakon karaton Sri Bima Punta Narayana Madura Suradipati leka­san,“ ceuk Aris Agus Mu­nan­dar.* NS Priyatna-kisuta.com